Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, dünya genelinde yaygın olarak kullanılan “patch clamp” (yama kelepçe) elektrofizyoloji yöntemi üzerine gerçekleştirdiği bilimsel çalışmalarla dikkat çekiyor. Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı öğretim üyesi Dr. Feyza Alyu Altınok ile emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Yusuf Öztürk'ün öncülüğünde yürütülen araştırmalar, ayrı laboratuvar görüntüleme teknikleri ve uluslararası iş birlikleriyle destekleniyor. Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri kapsamında sağlanan destekle hayata geçirilen laboratuvar, cihaz donanımı ve deney düzeneği başta olmak üzere, tüm teknik altyapısı ekip tarafından tasarlandı.
Laboratuvar kurulumunda yüksek hassasiyet gerektiren topraklama elektrot sistemlerinden, primer hücre kültürü aşamasına kadar tüm süreçler özel mühendislik ve araştırma bilgisiyle planlandı. Hazırlanan standart protokoller, yakın zamanda ikinci çeyrekte yayımlanan bilimsel bir dergide yer aldı. Laboratuvar bünyesinde lisansüstü eğitimini tamamlayan Abderouf Boubekka ve Ahmed Hasan’ın yanı sıra, doktora sürecini burada sürdüren ve ardından Leuven Katolik Üniversitesi’nde göreve başlayan İlhem Dallali de araştırma ekibinde aktif rol aldı. Yine ulusal ve uluslararası düzeyde gerçekleştirilen bilgilendirme toplantılarıyla, alanda uzman isimlerin danışmanlığı doğrultusunda bilimsel standartların geliştirilmesi sağlandı.
Dr. Öğr. Üyesi Alyu Altınok, Avrupa Moleküler Biyoloji Organizasyonu (EMBO) bursunu kazanarak İtalya Camerino Üniversitesi’nde Prof. Roberto Ciccocioppo danışmanlığında doktora çalışmaları gerçekleştirdi. Ukrayna’da, alanda önemli isimlerden Prof. Alexander Zholos ile yürütülen çalışmalarla birlikte edindiği deneyimi Türkiye’ye taşıyan Altınok, yöntemin Anadolu Üniversitesi'nde ileri düzeyde uygulanmasını sağladı.
Laboratuvarda yürütülen çalışmalar; ilaçların hücre düzeyindeki etkilerinin elektrofizyolojik yöntemlerle analizine odaklanıyor. Uyarılabilir hücrelerin elektriksel aktiviteleri, hücre zarından geçen iyon akımlarındaki değişimlerle takip ediliyor. Bu sayede ilaçların etki mekanizmaları hem farmakolojik hem de toksikolojik yönleriyle detaylı biçimde değerlendirilebiliyor. Aynı zamanda, ilaçların mevcut kullanım alanlarının dışında yeni endikasyonları için de bilimsel veriler üretiliyor. Hastalıkların oluşum mekanizmaları ile sağlıklı hücrelerdeki biyolojik yolaklar da fizyolojik açıdan incelenerek literatüre katkı sağlanıyor.
Laboratuvar, sadece doku ve hücre düzeyinde değil, ilerleyen süreçte hayvan modelleriyle yapılacak elektrofizyolojik kayıtları da destekleyecek altyapıya sahip şekilde geliştirildi. Bunun yanı sıra, yurt dışında sıkça kullanılan hasta kaynaklı hücrelerle deney yapılmasına da olanak sunan teknik donanımı ile kişiye özel ilaç etkilerinin analizine uygun ortam oluşturuluyor.
Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’nin katkılarıyla donanımı sürekli geliştirilen laboratuvar, Türkiye’de eczacılık alanında bilimsel araştırmalara derinlik kazandıran sayılı merkezlerden biri olarak öne çıkıyor. Patch clamp yöntemi ile sürdürülen bu çalışmalar, hem yeni ilaç geliştirme sürecine katkı sağlıyor hem de mevcut ilaçların farklı kullanım alanlarında ruhsatlandırılmasına bilimsel dayanak oluşturuyor.
Laboratuvar hakkında açıklamada bulunan Dr. Feyza Alyu Altınok, çalışmaların geçmişine ilişkin şu bilgileri verdi:
"Bu laboratuvarın hikayesi aslında Prof. Dr. Yusuf Öztürk ile başladı ve 43 yıl öncesine dayanıyor. Hocamız bizi davet etti, genç araştırmacıları, fikrinden bahsetti. Sonrasında eğitimim Ankara’da başladı. Yöntemi ilk orada öğrenmeye başladım. Daha sonra European Molecular Biology Organization (EMBO) bursuna başvurdum ve İtalya’da, Camerino Üniversitesi’nde Prof. Roberto Cicacioppo ile deneylerimizi gerçekleştirdik. Orada yöntemi pekiştirdim. Ardından Ukrayna’da da deneyim kazandım. Bütün bu iş birliklerinden ve kolaborasyonlardan sonra laboratuvarımızın malzemelerinin ve cihazlarının alınması için projeler yazdım. Biz burada hücrenin elektriksel aktivitesini ölçüyoruz. Hücre zarından geçen iyon akımını ölçerek değerlendirme yapıyoruz. Bu, ilaçların etki mekanizmasını aydınlatmamızı sağlıyor. Hücrenin bulunduğu ortama ilaç molekülünü verdiğimizde, iyon akımındaki değişiklikler ilacın etki mekanizmasını bize gösteriyor. Literatüre dayalı, yıllarca birikmiş çeşitli fizyolojik yaklaşımlarla ilacın hangi yolaklarda etkili olduğunu ortaya koyabiliyoruz. Laboratuvarımızın kurulumunda Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’nden yazdığımız genel amaçlı projelerle destek aldık. Burada geliştirdiğimiz yöntemle bir yayın hazırladık ve Q2 klasmanındaki bir dergide yayımladık. Patch-clamp elektrofizyoloji yöntemi, zaman alan, emek isteyen ve teknik olarak öğrenmesi uzun süren bir yöntem, ancak sağladığı veriler ve bilimsel yaklaşım, bilim dünyasında büyük önem taşıyor. Patch-clamp yöntemiyle genellikle tıp fakültelerinde, biyofizik anabilim dalı altında fizyoloji ve patofizyoloji çalışmaları yapılıyor. Ülkemizde Patch-clamp laboratuvarları genelde tıp fakültelerinde kurulmuş durumda. Eczacılık fakültelerinde, burası hariç, Patch-clamp düzeni kurulmuş bir yer yok. Eczacılıkta Patch-clamp’in olmasının avantajı, ilaç geliştirme çalışmalarına katkıda bulunabilmemiz. Bu, bizim için büyük bir fark oluşturuyor." dedi.
