Pakistan Afganistan Neden Savaşıyor? Afganistan Şu An Kimin Elinde?
Ekim 2025'te, Pakistan ile Afganistan arasındaki sınır çatışmaları, iki ülke arasındaki gerilimi yeni bir boyuta taşıdı. 11-12 Ekim gecesi, Afgan Taliban güçlerinin Pakistan askeri karakollarına düzenlediği saldırılar, en az 23 Pakistan askerinin ölümüne ve 29'unun yaralanmasına yol açtı. Pakistan ordusu, bu saldırıya misilleme olarak Afganistan'da 21 Taliban karakolunu ele geçirdiğini ve 200'den fazla militanı etkisiz hale getirdiğini açıkladı. Sınır kapıları kapatıldı, ticaret durdu ve her iki taraf da ağır kayıplar verdiğini iddia etti. Taliban ise saldırıyı, Pakistan'ın bir hafta önceki hava bombardımanlarına yanıt olarak nitelendirdi.
Bu çatışmaların kökü, yıllardır süren karşılıklı suçlamalara dayanıyor. Pakistan, Taliban yönetimindeki Afganistan'ı, Tehrik-i-Taliban Pakistan (TTP) gibi gruplara sığınak sağlamakla suçluyor. TTP, Pakistan'da yüzlerce asker ve sivilin ölümüne neden olan saldırılar düzenliyor ve Afganistan'dan yönetiliyor. Taliban ise Pakistan'ı, Afgan topraklarında sivil kayıplara yol açan hava saldırıları ve sınır ihlalleriyle suçluyor. 2024'ten beri devam eden bu düşük yoğunluklu çatışmalar, Ocak 2025'te Pakistan'ın 400 Taliban militanının sınır karakollarını ele geçirdiğini iddia etmesiyle alevlendi. Sınırdaki Bahram Chah ve Spin Boldak gibi bölgelerde sivil tahliyeler başladı, ticaret yolları bloke oldu.
Afganistan ise 2021'den beri Taliban'ın tam kontrolünde. ABD ve NATO güçlerinin çekilmesinden sonra Taliban, Kabil'i ele geçirerek İslam Emirliği'ni yeniden kurdu. Bugün ülke, Taliban lideri Hibatullah Ahundzade'nin emirliğinde yönetiliyor. Taliban, uluslararası tanınma peşinde olsa da, kadın hakları kısıtlamaları ve terör gruplarıyla ilişkileri nedeniyle henüz hiçbir ülke tarafından resmen kabul edilmedi. Ülke, ekonomik çöküş, kıtlık ve mülteci krizleriyle boğuşurken, Taliban'ın katı şeriat uygulamaları devam ediyor. Pakistan'ın bir milyondan fazla Afgan mülteciyi zorla geri göndermesi, durumu daha da karmaşıklaştırdı.
Afganistan Neden İşgal Edildi?
Afganistan, coğrafi konumu nedeniyle yüzyıllardır büyük güçlerin hedefi oldu. "Büyük Oyun" olarak bilinen 19. yüzyıl rekabetinde Britanya, Rusya'nın Hindistan'a yayılmasını önlemek için 1838-1842 ve 1878-1880'de iki kez işgal etti, ancak her seferinde yenilgiye uğradı. 1979'da Sovyetler Birliği, komünist hükümeti desteklemek ve İslamcı isyanı bastırmak amacıyla ülkeyi işgal etti. Bu, on yıllık bir savaşa yol açtı; Sovyetler, 15 bin asker kaybederek 1989'da çekildi ve Afganistan'ı iç savaşa sürükledi.
2001 işgali ise 11 Eylül saldırılarıyla tetiklendi. El Kaide lideri Usame bin Ladin, Taliban'ın himayesinde Afganistan'da üslenmişti. ABD Başkanı George W. Bush, Taliban'a bin Ladin'i teslim etmesini ve terör kamplarını kapatmasını talep etti, ancak reddedildi. 7 Ekim'de başlayan "Sonsuz Özgürlük Operasyonu"nda ABD ve müttefikleri, Taliban'ı devirdi ve Kabil'i Kasım'da ele geçirdi. Amaç, El Kaide'yi yok etmek ve demokratik bir hükümet kurmaktı. Ancak Taliban gerilla savaşıyla direndi, ABD 2 bin 400 askerini kaybetti ve 2,3 trilyon dolar harcadı. 2021'de Biden'ın çekilme kararıyla Taliban yeniden iktidara geldi, ABD'nin 20 yıllık çabası boşa çıktı.
Taliban Dini İnancı Nedir?
Taliban, Sünni İslam'ın Deobandi mezhebine dayalı radikal bir ideolojiye sahip. Deobandi, 19. yüzyılda Hindistan'da Britanya sömürgeciliğine karşı kurulan bir hareketin ürünü; Taliban ise bunu katı bir şeriat yorumuyla birleştirdi. Pashtun milliyetçiliğiyle harmanlanan bu inanç, kadınların eğitim ve çalışmasını yasaklıyor, müzik, televizyon ve modern kıyafetleri günah sayıyor. Kamu cezaları (kırbaç, taşlama) ve dini polisin (Ammr bil Maruf va Nahi anil Munkar) denetimiyle toplum, "ahlaki saflık" adına kontrol ediliyor.
Taliban, El Kaide gibi gruplarla ittifak kurarak cihadı merkeze alıyor. Liderleri medreselerde (dini okullarda) yetişti; ideolojileri, Sovyet işgaline karşı mücahit direnişinden doğdu. Pakistan ve Suudi Arabistan'ın desteğiyle güçlendiler. Bugün, Taliban Şii ve diğer azınlıklara tolerans gösterse de, kadınlara yönelik ayrımcılık "insanlığa karşı suç" olarak nitelendiriliyor. İnternet kısıtlamaları ve sosyal medya filtreleri, bu ideolojinin yayılmasını ve muhalefeti engelliyor.
Afganistan Savaşı'nı Kim Kazandı?
2001-2021 Afganistan Savaşı'nı Taliban kazandı. ABD öncülüğündeki koalisyon, Taliban'ı devirdi ve El Kaide kamplarını dağıttı; ancak Taliban, kırsalda gerilla savaşıyla direndi. 2020 Doha Anlaşması'yla ABD çekilme taahhüdünde bulundu, ama Taliban saldırıları hızlandı. 2021'de Kabil'in düşüşüyle Taliban iktidara döndü, ABD destekli hükümet çöktü. ABD, 2 bin 400 askerini ve trilyonlarca dolarını kaybetti; Taliban ise stratejik sabırla zafer ilan etti.
Savaş, "sonsuz savaş" olarak anıldı; NATO, 1 binden fazla asker kaybetti. Taliban'ın zaferi, Afganistan'ı istikrarsızlığa sürükledi: Kıtlık, mülteci krizi ve IŞİD saldırıları devam ediyor. ABD, "terörle mücadelede kısmi başarı" dese de, Taliban'ın dönüşü stratejik bir yenilgi olarak görülüyor. Bugün, Taliban'ın Pakistan'la çatışmaları, zaferin kırılganlığını gösteriyor.
