Kadın ve erkekler arasındaki ortalama 13 santimetrelik boy farkı, yıllardır bilim dünyasının mercek altına aldığı bir konu. Testosteron gibi cinsiyet hormonlarının, ergenlik döneminden itibaren erkeklerin daha uzun olmasına katkı sağladığı biliniyor. Ancak bu farkın genetik temelleri, özellikle Y kromozomuna özgü bir büyüme geni bulunamadığı için uzun süredir açıklanamamıştı. Yeni yayımlanan iki önemli çalışma ise bu bilinmezin merkezine göz ardı edilen bir geni yerleştiriyor: SHOX.
Görünürde Evrensel, Etkide Ayrımcı: SHOX Geni Nedir?
SHOX (Short Stature Homeobox) adlı bu gen, hem kadınlarda hem de erkeklerde bulunan X ve Y kromozomlarında yer alıyor. Yani yalnızca erkeklere özgü değil. Bu nedenle, bugüne kadar cinsiyetler arasındaki boy farkını açıklamada göz ardı edilmişti.
Ancak yeni bulgular, SHOX’un cinsiyetler arası farklarda pasif değil, aktif bir rol oynadığını gösteriyor.
Erkeklerde SHOX Neden Daha Aktif?
Journal of Human Genetics’te yayımlanan çalışmalardan ilkinde, SHOX geninin erkek dokularında kadınlara kıyasla daha yüksek oranda ifade edildiği, yani daha aktif çalıştığı keşfedildi. Gen her iki cinsiyette de bulunsa da, erkeklerin hücrelerinde SHOX daha yoğun bir şekilde faaliyet gösteriyor.
Bu da, erkeklerde gözlenen daha hızlı ve uzun iskelet büyümesinin genetik temelini açıklamada önemli bir ipucu sunuyor.
928 Bin Kişilik Genetik Veri Ne Gösterdi?
Araştırmacılar bu hipotezi güçlendirmek için 928.605 kişinin boy ve genetik verilerinin yer aldığı büyük bir veri kümesini analiz etti. Bu kişilerden 1.225’inde cinsiyet kromozomu anomalileri (aneuploidi) bulunuyordu — yani ekstra X veya Y kromozomu taşıyorlardı.
Sonuçlar dikkat çekiciydi:
Fazladan bir Y kromozomu, kişilere ortalama 3,1 santimetre daha fazla boy kazandırıyordu.
Aynı artış, ekstra bir X kromozomunda bu kadar belirgin değildi.
Bu durum, SHOX’un yalnızca varlığı değil, ifadesindeki farklılıkların da cinsiyetler arasındaki boy farkını belirlemede rol oynadığını ortaya koydu.
Boy Kısalığında Cinsiyet Farkı: SHOX Anomalilerinin Etkisi
Aynı çalışmalarda, SHOX genindeki bozuklukların boy kısalığına neden olduğu da gösterildi. Ancak etki cinsiyete göre değişiyordu:
Erkeklerde SHOX bozukluğu → Ortalama 18,6 cm kısalık
Kadınlarda SHOX bozukluğu → Ortalama 8,9 cm kısalık
Bu fark, genin erkeklerde boy uzunluğu üzerinde çok daha baskın bir rol oynadığını doğruladı.
Bilim İnsanları Ne Diyor?
Araştırmacılar bu bulguların, kadınlarda SHOX geninin daha az ifade edilmesinin, cinsiyetler arası boy farkının temel nedenlerinden biri olabileceği hipotezini güçlendirdiğini belirtiyor.
Ancak SHOX her ne kadar merkezde olsa da, araştırmacılar tek başına bu genin sorumlu olmadığını, cinsiyet kromozomlarında hâlâ tanımlanmamış başka genetik faktörlerin de etkili olabileceğini vurguluyor.
Sonuç: Cinsiyetler Arası Boy Farkı Artık Daha Anlaşılır
Yıllardır hormonlar üzerinden açıklanmaya çalışılan erkek-kadın boy farkı, artık genetik düzeyde de destekleniyor. SHOX’un ifade düzeyindeki farklılık, bu biyolojik ayrımın kök nedenlerinden biri olarak kabul ediliyor.
Ancak bilim, yeni sorularla yoluna devam ediyor: SHOX dışında başka hangi genler bu farkta rol oynuyor? Gen ifadesi neden cinsiyete göre değişiyor? Ve bu süreç nasıl kontrol ediliyor?
